Μετά από οκτώ δεκαετίες, το κληρονομικό δίκαιο στην Ελλάδα αλλάζει ριζικά, με στόχο την προσαρμογή του στις σύγχρονες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Οι νέες διατάξεις επιδιώκουν να περιορίσουν την απαξίωση περιουσιών που παραμένουν ανεκμετάλλευτες λόγω του τρόπου που κληρονομούνται, καθώς και να αποτρέψουν περιπτώσεις όπου οι κληρονόμοι δεν επιθυμούν ή δεν μπορούν να τις διαχειριστούν.
Το υπουργείο Δικαιοσύνης, το οποίο παρουσίασε το σχετικό Νομοσχέδιο σε μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού και επικαιροποίησης των σχετικών διατάξεων επιχειρεί μια ριζική αναθεώρηση του Κληρονομικού Δικαίου.
Όπως αναφέρθηκε κατά την παρουσίαση, στόχος μεταξύ άλλων είναι η ενίσχυση της ρευστότητας κληρονόμου, αλλά και η αύξηση της παραγωγικότητας και της σταθερότητας της αγοράς με την ενεργοποίηση αδρανών περιουσιών. “Το Νομοσχέδιο αποτελεί ουσιαστική μεταρρύθμιση με ισχυρό οικονομικό και κοινωνικό αποτύπωμα” εξήγησε χαρακτηριστικά ο υφυπουργός Δικαιοσύνης Ιω. Μπούγας, γνωστοποιώντας ότι το Νομοσχέδιο αναμένεται να τεθεί σε δημόσια διαβούλευση τις επόμενες εβδομάδες όπου και θα παραμείνει περίπου ένα μήνα πριν κατατεθεί στη Βουλή για επεξεργασία.
Τους βασικούς άξονες του σχεδίου νόμου παρουσίασε ο «εμπνευστής» του, πρόεδρος της αρμόδιας επιτροπής Απόστολος Γεωργιάδης, ομότιμος καθηγητής και ακαδημαϊκός, ο οποίος ανέλυσε τις σημαντικότερες αλλαγές της προτεινόμενης μεταρρύθμισης του κληρονομικού δικαίου.
Ο κ. Γεωργιάδης τόνισε πως οι νέες ρυθμίσεις κρίθηκαν αναγκαίες ώστε να να προσαρμοστεί το κληρονομικό δίκαιο στη σύγχρονη κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα.
«Επιτελεί σημαντική λειτουργία στο πλαίσιο της έννομης τάξης και πρέπει να ανταποκρίνεται στις σύγχρονο κοινωνικοοικονομικές απαιτήσεις» ανέφερε ο καθηγητής.
Οι βασικοί άξονες προβλέπουν:
1. Κληρονομικές συμβάσεις. Το σχέδιο νόμου ορίζει δύο είδη κληρονομικών συμβάσεων. Μία κατά την οποία ο διαθέτης (πολίτης που αφήνει την κληρονομιά του) κάνει τη σύμβαση ενώ ζει και αφήνει την κληρονομιά του μετά θάνατον.
Και δεύτερον, η σύμβαση με την οποία ένας που έχει κληρονομικό δικαίωμα παραιτείται από την κληρονομιά εν ζωή για διάφορους λόγους. Δηλώνει δηλαδή ότι δεν επιθυμεί να κληρονομήσει κάτι που δικαιούται.
2. Εξ αδιαθέτου διαδοχή. Αυξάνεται το ποσοστό της/του συζύγου στο 33% (από 25% που ισχύει σήμερα) στην κληρονομιά του εκλιπόντος εφόσον έχει μόνο ένα παιδί. Αντίθετα, όταν τα παιδιά είναι δύο η περισσότερα, τότε ο επιζών σύζυγος κληρονομεί το 25% και τα παιδιά το υπόλοιπο. Αν όμως δεν υπάρχουν παιδιά, ο επιζών σύζυγος θα κληρονομεί πριν από τους γονείς (αν υπάρχουν του ανθρώπου που έφυγε από τη ζωή) από πρώτα ξαδέλφια ή άλλους συγγενείς που έχουν κληρονομικό δικαίωμα.
3. Σύμφωνο συμβίωσης. Με το νέο νομοσχέδιο τα ίδια δικαιώματα επιζώντος συζύγου έχουν και εκείνοι που έχουν κάνει σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης. Επίσης, ειδική διάταξη υπάρχει και δίνει πλήρες κληρονομικό δικαίωμα στον επιζώντα σύντροφο (όταν δεν υπάρχει σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης), όταν δεν υπάρχουν άλλοι συγγενείς που έχουν κληρονομικό δικαίωμα και η περιουσία του θανόντος θα πάει στο δημόσιο. Τότε η κληρονομιά πάει στον επιζώντα σύντροφο, εφόσον ζούσαν μαζί τουλάχιστον τρία χρόνια. Για να πάρει σε αυτή την περίπτωση την κληρονομία οφείλει να κάνει αίτηση μέσα σε τέσσερις μήνες από τον θάνατο του διαθέτη. Ακόμα, μπορεί ο σύντροφος ενός ανθρώπου που «φεύγει» από τη ζωή να χρησιμοποιεί την κοινή τους κατοικία για ένα χρόνο, ενώ αν έχουν μαζί παιδιά τότε μπορεί στο κοινό σπίτι μείνει η οικογένεια για μεγάλο διάστημα.
4. Διαθήκες. Διατηρούνται οι ιδιόγραφες, παρά τα όσα περί αντιθέτου δημοσιοποιήθηκαν. Οι διαθήκες αυτές για να ισχύσουν θα πρέπει να ελεγχθούν για τη γνησιότητά τους με μάρτυρες και πραγματογνώμονες, όταν προσκομίζονται σε συμβολαιογράφο από συγγενείς που δεν είναι παιδιά ή σύζυγοι. Το ίδιο θα γίνεται και όταν προσκομίζονται στον συμβολαιογράφο από παιδιά ή επιζώντα σύζυγο αν έχει περάσει ένας χρόνος από τον θάνατο του διαθέτη. Παράλληλα, δίνεται η δυνατότητα να μπορεί να συντάσσει διαθήκη πρόσωπο που έχει συμπληρώσει το 16ο έτος της ηλικίας του. Κάτι τέτοιο ως σήμερα δεν μπορούσε να γίνει.
– Τα άτομα με προβλήματα αναπηρίας θα μπορούν με τη βοήθεια της τεχνολογίας (φωνητική υποστήριξη ή άλλη) να συντάσσουν διαθήκη.
– Απαγορεύονται οι διαθήκες από άτομα που νοσηλεύονται σε νοσοκομείο, οίκους ευγηρίας, ιδρύματα περίθαλψης και άλλα, προς άτομα που υπηρετούν ή έχουν άμεση σχέση με τη διοίκηση αυτών των ιδρυμάτων ή παρέχουν υπηρεσίες σε αυτά.
– Εισάγεται ο θεσμός της αυτοδίκαιης κληρονομικής ανικανότητας εφόσον υπάρχει προηγούμενη ποινική καταδίκη του κληρονομούμενου κατά της ζωής, υγείας, ή γενετήσιας ελευθερίας του διαθέτη (του ανθρώπου που κληρονομείται).
5. Αποποιήσεις κληρονομιάς. Ο κληρονόμος δεν θα επιβαρύνεται οικονομικά με τη δική του περιουσία για τα χρέη της περιουσίας που κληρονομεί. Αυτό θα συμβάλλει καθοριστικά στον περιορισμό των αποποιήσεων κληρονομιών που συμβαίνει σήμερα κατά κόρον και θα αξιοποιούνται περιουσίες και επιχειρήσεις που απαξιώνονται.
6. Ιδιαίτερη σημασία έχει η ρύθμιση που ουσιαστικά καταργεί το λεγόμενο «εξ αδιαιρέτου» ή τα γνωστά «αδελφομοίρια». Πρόκειται για περιπτώσεις όπου οι συγκληρονόμοι δεν συμφωνούν στην αξιοποίηση της κοινής περιουσίας, με αποτέλεσμα τα ακίνητα να ρημάζουν. Με τη νέα ρύθμιση, αντί να κατανέμεται ποσοστό συγκυριότητας σε κάθε κληρονόμο, ένας θα αποκτά το ακίνητο και ο άλλος θα αποζημιώνεται είτε χρηματικά είτε με άλλο περιουσιακό στοιχείο.
Για παράδειγμα, όταν ένας γονιός αφήνει ένα ακίνητο σε ένα από τα παιδιά του, το άλλο παιδί δεν θα καθίσταται πλέον συγκύριος βάσει της νόμιμης μοίρας. Αντίθετα, θα λαμβάνει αποζημίωση ή άλλο περιουσιακό στοιχείο ισάξιας αξίας. Εφόσον υπάρξει διαφωνία, ο ενδιαφερόμενος κληρονόμος θα μπορεί να προσφύγει στο δικαστήριο, το οποίο θα καθορίζει την αποζημίωση και θα επιλύει τη συγκυριότητα.
Στόχος αυτής της αλλαγής είναι να αποφευχθεί ο κατακερματισμός των περιουσιών σε μικρά μερίδια, φαινόμενο που έχει οδηγήσει χιλιάδες ακίνητα σε αδράνεια και εγκατάλειψη. Παράλληλα, οι νέες ρυθμίσεις καθορίζουν εκ νέου τι ποσοστό κληρονομούν σύζυγοι και παιδιά.
